با ظهور و گسترش پديده «جهاني شدن »، فرايند و روندهايي از فرصت ها و تهديد ها پيش روي پژوهشگران، دولتمردان، سياست گذاران و تصميم گيران حوزه هاي مختلف سياسي، اقتصادي و امنيتي قرار گرفت.
در اين ميان، فضاي مجازي به عنوان فضايي مبتني بر بستر «وب » توانسته با پيوند افراد، سازمان ها و نهادها و دولت ها به يکديگر، ظرفيت «هم پيوندي گسترده» را بسط داده و گستره و دورنماي تازه اي از فضا، مناسبات و توانايي را در حوزه اقتصاد، سياست و امنيت ايجاد نمايد.
در حوزه سياست، فضاي مجازي ظرفيت هايي براي ايجاد تعامل سياسي تازه آفريده که بستر مناسبي براي ديپلماسي در حوزه هاي تازه را محسوب مي شود و عرصه عمومي را تحت تاثير خود قرار داده است.
در حوزه اقتصاد، فضاي مجازي باعث گرديده تا فعاليت هاي محيط اقتصادي به صورت داد و ستد مجازي، تجارت الکترونيکي، خريد و سفارش اجناس از طريق اينترنت، فروشگاه هاي مجازي و... صورت گيرد.
بر اين پايه، به نظر مي رسد گسترش تجارت الکترونيکي و فعاليت هاي اقتصادي در فضاي مجازي به يکي از عمده ترين نگراني ها و ملاحظات دولت ها تبديل شده است و دولت ها در عين حال که تلاش دارند تا فضاي همکاري هاي اقتصادي در فضاي مجازي را گسترده سازند، همچنين هنوز تلاش مي کنند تا نگاه حاکميتي خود را در اين حوزه حفظ کنند.
«بيت کوين يا پول مجازي » از جمله نوآوري ها در حوزه تجارت الکترونيکي و مالي محسوب مي شود که طي پنج سال گذشته گسترش يافته است. بيت کوين در حقيقت، يک نوآوري اينترنتي با کارکردي مشابه «پول بي پشتوانه » است که طي اين سال ها ارزش آن در بازارهاي جهاني از چند صدم دلار به صدها دلار افزايش يافته است.
رويکردها و نظرهاي مختلفي در مورد چيستي و کارکرد بيت کوين در ميان کارشناسان حوزه فضاي مجازي، اقتصاددانان و فعالان اقتصادي وجود دارد. برخي بيت کوين را همانند حباب مي دانند و در مورد تبعات و نتايج آن هشدار مي دهند و برخي ديگر آن را واکنش قدرت گرفته از فناوري اطلاعات به نابساماني هاي نظام مالي و پولي جهاني به شمار مي آورند؛ واکنشي که با باز آفريني مبنايي پول آغاز شده است. به عبارت ديگر از منظر منتقدين نظام مالي جهاني، معماري نظم نوين جهاني با جايگزيني ارزهاي ديجيتال با دلار آمريکا پيگيري مي شود. از اين زاويه، ديدگاه هاي مختلف و متناقضي در باره ي بيت کوين وجود دارد که لزوم بررسي و پژوهش پيرامون اين پديده تازه اينترنتي و مالي را دوچندان مي سازد.
جمهوري اسلامي ايران نيز طي سال هاي اخير با اين پديده نوپاي مجازي مالي روبه رو شده است و همزمان با گسترش بيت کوين در جهان، اين پديده نيز در داخل کشورمان از طريق فضاي مجازي گسترش يافته و به سرعت تارنماهاي مختلفي براي ايجاد و خريد و فروش آن طراحي شده است. اما هنوز نهادهاي مختلف، چگونگي مواجهه با اين پديده را به درستي نمي دانند. براين پايه به نظر مي رسد که نخست بايستي اين پرسش اصلي مطرح گردد که چگونه مي توان با اين پديده نوظهور به عنوان پول مجازي روبه رو شد که در کنار اين پرسش، پرسش هاي فرعي همچون چيستي بيت کوين و چگونگي تحرک مالي آن نيز مطرح خواهد شد.
نکته ي مهم اين است که پول مجازي به عنوان يک پديده نوپاي پولي و اينترنتي به دليل نداشتن پشتوانه حاکميتي ملي و بين المللي تنها ظرفيت کالايي - بورسي را دارد اما بايستي به دليل قرار گرفتن در فضاي مجازي، لزوم کنترل و نظارت بر آن را از طريق رويه هاي مالي حاکميتي انتظار مي رود.
** انواع پول مجازي
بسته به نحوه تعامل ميان «پول بدون پشتوانه» و پول واقعي، پول مجازي به سه طبقه، دسته بندي مي شود:
- پول مجازي بسته: اين طرح ها به طور معمول براي خريد کالاها و خدمات مجازي در داخل جامعه مجازي واقعي منظور شده و کاربران پول را از طريق برخي فعاليت ها به دست مي آورند.
- پول مجازي با جريان يکطرفه: پول مجازي به جاي پول واقعي خريداري شده اما امکان تبديل معکوس آن وجود ندارد. (سکه آمازون)
- پول مجازي با جريان دوطرفه: در اين طرح ها، مي توان از پول براي خريد پول واقعي استفاده کرده و همچنين آن را در تارنما يا توسط صادرکننده هاي خاص دوباره تبديل معکوس کرد. (بيت کوين)
اين دسته بندي ها بعضي اوقات با يکديگر هم پوشاني دارند. تمايز ديگري که بايد به جز دسته بندي بالا در نظر گرفت متمرکز يا غير متمرکز بودن پول مجازي است.
- طرح پول مجازي متمرکز: داراي يک نظام متمرکز براي تأييد کردن و انجام معامله ها با صادر کننده است. (دلار ليندن)
- طرح پول مجازي غير متمرکز: معاملات از طريق شبکه اي از کاربرها تأييد و انجام مي شود که بعضي فعاليت هاي خاص را انجام مي دهند. (بيت کوين)
در گزارش بانک مرکزي اتحاديه اروپا در زمينه «پول مجازي» تأکيد شده که پشتوانه قانوني و معادل فيزيکي آن را ندارد. عيب اين نوع نگرش اين است که برخي از انواع «پول ديجيتال» که بر پايه انواع نيازمنديها و الزام هاي زندگي در جوامع مجازي و يا خلق ارزش مجازي پا به عرصه ظهور گذارده اند و به طور غالب مخالفتي با مقام ناظر و قانونمند شدن ندارند، ناديده گرفته شده است. در حال حاضر، شايد وجه اشتراک انواع «پول ديجيتال يا مجازي» نامبرده شده، بدون پشتوانه بودن آنهاست. وليکن اهداف و فلسفه وجودي آنها به طور پايه اي متفاوت است، لذا رابطه آنها با بانک مرکزي بايستي جداگانه مورد بررسي قرار گيرد. پس در اينجا نيز مي توان «پول مجازي» را به پول مورد استفاده در جوامع مجازي اطلاق کرد و «پول رمزي» اشاره به پول بدون مقام ناظر و پشتوانه قانوني دارد.
در بسياري موارد «پول مجازي» با«پول الکترونيکي» اشتباه گرفته مي شود. بايد دقت نمود که پول مجازي متفاوت از پول الکترونيکي است زيرا پول مجازي معادل فيزيکي يا پشتوانه قانوني ندارد و اين وجود نداشتن چارچوب قانوني مشخص، تفاوت هاي مهمي را بين پول مجازي، واقعي و الکترونيکي سبب شده است. (http://www.ireconomy.ir)
** چيستي و کارکرد بيت کوين
پول ازجمله ابزارهاي اعمال کنترل بر اقتصاد کلان کشورها و بخشي مهم از زندگي انسان ها است. طي دهه هاي گذشته تاکنون فناوري اطلاعات و ارتباطات به نظام بانکي خدمات بزرگي عرضه کرده است. بانکداري الکترونيکي بهترين شاهد اين مدعا است، اما بحران مالي سال 2008 م (1387) مهر تاييدي بر ديدگاه اقتصاددانان به حاشيه رفته اي بود که ادعا داشتند نظام پولي و بانکي مبتني بر دلار بي پشتوانه مشکلات ريشه اي دارد و بحران اقتصادي آمريکا را تهديد مي کند. بررسي ها نشان مي دهند مکانيسم خلق پول و ديگر اقدامات تورم زاي بانک هاي مرکزي که اغلب منافع کوتاه مدت دولت ها را بر عقلانيت و ثبات بلند مدت مورد نياز بازار مرجع مي دانند، مي تواند يکي از مهم ترين دلايلي باشد که برخي از هکرهاي فعال اجتماعي را به تکاپو واداشت تا با قدرت انديشه و ايده هاي تازه به معماري يک نظام مالي جديد بپردازند.(http://rc.majlis.ir)
پول مجازي (بيت کوين) توسط يک فرد يا گروهي از برنامه نويسان با نام مستعار «ساتوشي ناکوموتو » در سال 2009م (1388) ايجاد شده است. در مورد بيت کوين تعاريف متفاوتي عرضه شده است. به عنوان نمونه در گزارش مرکز تحقيقات کنگره آمريکا عنوان شده که بيت کوين «يک ارز ديجيتالي همتا به همتا و متن باز است ».
البته اين تعريف با تعريف حقوقي از بيت کوين فاصله زيادي دارد، به همين دليل «مرکز درآمدهاي داخلي آمريکا » - قانونگذار امور مالياتي- بيت کوين را يک کالا و دارايي مي داند که قوانين و مقررات مربوط به دارايي در مورد آن جاري است. (http://www.hsgac.senate.gov)
همچنين بانک مرکزي چين ماهيت ارز و پول بودن بيت کوين را رد مي کند. از ديد دولت چين «بيت کوين يک کالاي مجازي » خاص است که جايگاه حقوقي معادل ارز ندارد و نمي تواند و نباد بعنوان ارز در جريان باشد زيرا توسط يک مرجع پولي منتشر نمي شود.
در اين زمينه وزارت دارايي آلمان نيز بيت کوين را به عنوان يک ابزار مالي جديد و به مثابه يک ارز شخصي و در جايگاه يک واحد محاسبه به شمار مي آورد که البته از آن تعريف پول الکترونيکي برداشت نمي شود. از سوي ديگر همانند کشورهاي آمريکا و چين، در آلمان نيز بيت کوين به عنوان دارايي ماليات پذير در نظر گرفته شده است.(Fung,2014: 2 &(Halaburda
البته هر تعريفي که از بيت کوين ارايه شود، آنچه بيت کوين را منحصر به فرد مي سازد، اين ويژگي است که بيت کوين مي تواند اولين نظام پرداخت ديجيتال کاملا غير متمرکز جهان بدون نياز به بانک مرکزي باشد. نظام پرداختي بيت کوين يک سامانه خصوصي است، اما هيچ موسسه مالي سنتي متعارفي در تراکنش ها وجود ندارد. بر خلاف ارزهاي ديجيتالي اوليه که يک شخص يا موجوديت مرکزي داشتند، نظام بيت کوين کاملا غيرمتمرکز است و همه تراکنش ها توسط کاربران نظام پرداخت بيت کوين انجام مي شود. از سوي ديگر در کنار بيت کوين، ابزارهاي مالي ديجيتالي ديگري نيز وجود دارند. برخي پيش بيني مي کنند که معادل هاي ديگر بيت کوين در سال هاي آتي ممکن است از نظر اهميت از بيت کوين پيشي بگيرند.
بنابراين هر تعريفي که از بيت کوين عرضه شود بايد ديگر مشابه هايش را نيز تحت پوشش قرار دهد. ابزارهاي مالي رقيب بيت کوين همگي انشعاب هاي نرم افزاري بيت کوين محسوب مي شوند. لايت کوين، پي پي کوين و مانند آن از جمله ارزهاي قابل ذکر مشابه هستند. ارزش هر لايت کوين در 17 اسفند ماه 92، 15 دلار بود.(https://blockchain.info)
در چند سال گذشته، دانش به کارگيري بيت کوين تنها در اختيار عده محدودي از علاقه مندان مجامع اينترنتي بوده اما در حال حاضر، اندازه بازار بيت کوين از بازار کل شرکت هاي سهامي برخي از ملت هاي کوچک و متوسط دنيا بزرگ تر است. ارزش بيت کوين نسبت به ديگر ارزها به واسطه عرضه و تقاضا تعيين شده و رشد و نوسان بسياري داشته است. بر خلاف رشد سريع ارزش بيت کوين نسبت به زمان آغاز به کارش، ميزان استفاده از بيت کوين در حد يک ارز ويژه که بازار محدودي دارد باقي مانده است.
در اوايل سال 2013 م (1392) مقدار کل بيت کوين هاي در گردش به 12 ميليون بيت کوين در گردش رسيد. گرچه مقدار کل بيت کوين هايي که مي توانند توليد شوند به صورت قراردادي در 21 ميليون بيت کوين محدود شده اند، اما پيش بيني شده که در سال 2014 (1393) به اندازه سقف قراردادي بيت کوين توليد شود. همچنين از آنجا که هر بيت کوين تا هشت رقم اعشار قابل تقسيم است، مقدار کل بيت کوين هاي قابل خرج کردن بيش از2 هزار تريليون خواهد بود. در حال حاضر شماره حساب ساتوشي ناکوموتو صاحب بالاترين سهم از کل بيت کوين هاي منتشر شده است. وي در آغازين روزهاي شروع به کار شبکه، تعداد زيادي بيت کوين را به اصطلاح «استخراج يا معدن کاري » کرده است. از 12 ميليون بيت کوين دنيا بيش از يک ميليون بيت کوين به وي تعلق دارد.( http://www.ictnews.ir)
بررسي نوسانات ارزش بيت کوين در يک بازه يک ساله بر حسب دلار نشان مي دهد تاکنون 2 عامل اصلي توانسته اند اثرگذاري محسوسي بر بيت کوين داشته باشند. نخستين عامل که تاثير کمتري هم داشته از جنس عوامل فناورانه بوده است. دومين عامل يا مداخله دولت ها و واکنش هاي قدرت هاي جهاني در قالب مقررات گذاري اين حوزه، عامل مهم تري بر ميزان اثرگذاري اين پديده و خط سير تکاملي آن بوده است. همچنين انتظار مي رود مقررات گذاري کشورها تاثير گذاري محوري بر بيت کوين داشته باشد.
در هر صورت بيت کوين در طول پنج سال از آغاز وجودش آن قدر تاثيرگذار بوده است که مراکز سياست پولي و دستگاه هاي اجرايي کشورها به مطالعه و مقررات گذاري پيرامون آن بپردازند. آينده بيت کوين منوط به تاثير و تاثر عوامل پيراموني آن است، اما چه بيت کوين موفق به تحقق آينده مطلوب ايجادکنندگانش شود و چه کاملا از هم فروبپاشد در برهه کنوني تاثيرپذيري نظام جهاني از جنبش هاي فناورانه شواهد تاريخي به خود گرفته است؛ بنابراين مراکز پژوهشي دنيا و کشورمان بايد به طور مداوم تغييرات فناورانه اين چنين را رصد کنند تا در صورت نياز با تدوين مقررات و اقدامات سياستي به موقع منافع کشورمان حفظ شود.
برخي از ويژگي هاي بيت کوين که حايز اهميت بالايي هستند:
1.برنامه بيت کوين يک برنامه «متن باز » (اپن سورس) است که در جوزه علوم رايانه اي يک چالش ماهيتي به شمار مي آيد زيرا در مقابل برنامه «متن بسته » (کلوز سورس) است و پيشينه شرکت هاي تجاري آمريکا مشابه مايکروسافت و اپل نشان دهنده فقدان تمايل به گسترش فرهنگ برنامه هاي اپن سورس هستند .
2. بيت کوين امکان توزيع و استخراج بدون پشتوانه و هميشگي را فراهم کرده است.
«چارلي شرم» نايب رييس بنياد بيت کوين مي گويد: از ديد من اين است که مي توان بدون نياز به بانک، نهاد مالي يا دولت، بين 2 فرد معامله کرد. نکته جالب توجه ديگر اين است که با استفاده از بيت کوين، تورم محدود مي ماند و ارزش پول به طور مصنوعي بالا و پايين نمي رود. بنابر اين دولت ها و مؤسسات مالي عليه اين واحد پولي تازه خواهند ايستاد، چرا که بيت کوين ريشه قدرت چنين ساختارهايي را هدف قرار داده است و از طرفي ايجاد امکان فرار از ماليات در کشورهاي داراي بحران مالي لطمه جدي به دولت ها خواهد زد.
3. فراهم شدن امکان پولشويي و فعاليت هاي جنايي با بيت کوين
اين يکي از دلايلي است که اعتماد به بيت کوين را کاهش مي دهد. به يقين از طريق طلا، الماس، اسکناس و حتي سيستم بانکي نيز امکان پولشويي و انجام فعاليت هاي جنايي وجود دارد کما اينکه شاهد آن هستيم. اما ايجاد شبکه اي با درآمد و گردش مالي گسترده که امکان خريد و فروش را فراهم مي آورد، شرايط آسانتري براي پولشويي گسنرده ايجاد مي نمايد.
4.شبکه همتا به همتا بحران کپي رايت، بحران سانسور و امروز بحران مالي
بيت کوين همان تاثيري را مي تواند بر اقتصاد بگذارد که اشتراک پوشه به روش همتا- به- همتا بر دنياي موسيقي و فيلم و ويکي ليکس در مورد اطلاعات محرمانه حکومت ها داشت؛ اين بدين معناست که پول مجازي را همانند يک پوشه عادي مي توان به اشتراک گذاشت و خريد و فروش کرد. (گزارش، روزنامه دنياي اقتصاد، تاريخ 1/05/90)
** بيت کوين چگونه کار مي کند؟
بيت کوين را شايد بتوان يکي از نخستين پياده سازي هاي طرحي تحت عنوان «پول رمزدار» دانست، طرحي که براي نخستين بار در سال 1998م (1377) مطرح گرديد. بيت کوين با بهره گيري از يک شبکه همتا به همتا، نقل و انتقال وجوه بدون هيچ مديريت مرکزي انجام مي دهد.
نام کاربري ناکاموتو، اولين سري ۵۰تايي بيت کوين را در ژانويه ۲۰۰۹ ضرب کرد و تصورش اين بود که بيت کوين، يک مفهوم اينترنتي يا چيزي مثل اصطلاحات و ايده هاي اينترنتي خواهد بود. از همان ابتدا، کششي بي سابقه براي اين واحد پول مجازي به وجود آمد. از اينرو شناخت کارکرد اين پديده نو در جهان مجازي به تصميم گيران اين اجازه را مي دهد تا تصميم گيري درستي و معقولي در قبال آن داشته باشند.
اولين مرحله اي که جهت ورود به شبکه بيت کوين نياز است، يک «کيف پول » خواهد بود. اين عمل را مي توان از طريق يک نرم افزار ويژه همانند «MultiBit» يا «Bitcoin Wallet» انجام داد. يک کيف پول بيت کويني در شبکه بيت کوين معادل يک کيف پول فيزيکي مي باشد و به شما اجازه مي دهد تا با دنيا در تعامل باشيد. در حقيقت اين کيف پول به شما مالکيت آدرس بيت کويني را مي دهد و شامل کليد شخصي شماست که به شما اجازه مي دهد تا بيت کوين هاي موجود در آدرس بيت کويني شما را در زنجيره بلوکي خرج کنيد. هر کيف بيت کويني مي تواند به شما جمع کل بيت کوين هاي موجود در همه آدرس هاي بيت کوين را نشان دهد و به شما اجازه مي دهد تا مقادير خاصي را به اشخاص خاص پرداخت کنيد.
مرحله دوم به اصطلاح ايجاد بلوک يا «زنجيره بلوکي » خوانده مي شود. يک بلوک در حقيقت، رکوردي(الگوريتمي) در زنجيره بلوکي است که به طور معمول با عدد 1 شروع مي شود.به طور مثال: 1GGEi5CfZitG3XFMNwXt3jeAckEYd7QsPv
زنجيره بلوکي نيز يک سند عمومي ثبت تراکنش هاي بيت کويني براي حفظ ترتيب زماني است. زنجيره بلوکي بين همه کاربران بيت کوين به اشتراک گذاشته شده است و براي بررسي مقادير آدرس هاي بيت کوين و جلوگبري از پرداخت دوگانه مي باشد.
پردازش يا استخراج يا به اصطلاح خود بيت کويني ها «ماينينگ » يک نظام توزيع شده توافقي است که براي تاييد تراکنش هاي منتظر با قرار دادن آن ها در زنجيره بلوکي مورد استفاده قرار مي گيرد. اين موضوع ترتيب زماني در يک زنجيره بلوکي را اجرا مي کند، به صورت بي طرفانه از شبکه محافظت مي کند و اجازه مي دهد تا رايانه هاي مختلف در چگونگي سيستم به توافق برسند. براي تاييد تراکنش ها بايد در يک بلوک دسته بندي شوند که متناسب با قوانين بسيار سختگيرانه رمزنگاري است که توسط شبکه تاييد خواهد شد. اين قوانين از اصلاح بلوک هاي قبلي جلوگيري مي کند چرا که انجام اين عمل باعث باطل کردن بلوک هاي بعدي مي شود. همچنين ماينينگ شبيه به اين است که يک بخت آزمايي رقابتي ايجاد مي کند که به سادگي با اضافه کردن بلوک هاي متوالي جديد در زنجيره بلوک از هر شخصي سازي جلوگيري مي کند. از اين طريق، هيچ فردي نمي تواند هر آنچه به زنجيره بلوک وارد شده يا قسمت هايي که در زنجيره بلوک جا به جا شده است را کنترل کند تا پول هاي خرج شده خود را بازگشت دهد. (Elwell& Murphy, 2014: 2-5)
** هم سنجي نظام تراکنش سنتي و بيت کويني
نظام تراکنش هاي مالي سنتي براي انجام تراکنش ها به بانک نياز دارد. نمودار زير نمايي از روند يک تراکنش ساده که هر 2 طرف تراکنش، در همان بانک حساب دارند را نشان مي دهد.
در نظام مالي سنتي، بانک ها کنترل همه تراکنش ها را با تغيير اطلاعات به اصطلاح «دفتر کل » در اختيار دارند. اما در نظام بيت کوين، اختيار دفتر کل در دست يک بانک مرکزي نيست. به همين دليل، برخي مراجع از بيت کوين با عبارت «ارز رمزپايه» ياد مي کنند زيرا براي ارزشيابي تراکنش ها و نظارت بر توليد بيت کوين هاي جديد از اصول رمزنگاري (ارتباطاتي که از ديد طرف هاي سوم شخص به دور است) استفاده شده است. هر بيت کوين و هر کاربر بيت کوين به وسيله يک هويت يکتا، رمزنگاري شده اند و همه تراکنش ها در دفتر کل عمومي ثبت شده اند که براي همه رايانه هاي شبکه قابل مشاهده است، اما هيچ اطلاعات شخصي را در مورد طرف هاي درگير افشا نمي کند، دفتر کل عمومي تاييد مي کند که انتقال دهنده اوليه بيت کوين، مالک حقيقي بيت کوين خرج شده بوده و در نتيجه تراکنش تاييد شده و پذيرنده بيت کوين مالک جديد بيت کوين است.
دفتر کل عمومي ويژگي اصلي بيت کوين است زيرا مساله دوباره خرج کردن پول(خرج کردن پولي که مالک آن نيستيم) و نياز به وجود يک واسط سوم شخص (مانند بانک يا شرگت کارت اعتباري) براي تاييد درستي تراکنش الکترونيکي بين خريدار و فروشنده را به طور همزمان حل کرده است.( http://www.donya-e-eqtesad.com) همچنين، در يک نظام مالي سنتي، پول توسط يک بانک مرکزي توليد مي شود.
اما شبکه بيت کوين بانک مرکزي ندارد. بنابراين، سيستم يک مکانيزم جايگزين براي تزريق پول در گردش نياز دارد. طراح بيت کوين اين مشکل را با يک روش هوشمندانه حل کرد. هزاران رايانه که در سرتاسر اينترنت پراکنده اند با هم کار مي کننند تا تراکنش هاي بيت کوين را پردازش کنند. اين کامپيوتر ها «استخراج کننده » ناميده مي شوند و فرايند پردازش تراکنش هاي بيت کوين، «استخراج» ناميده مي شود. اين نامگذاري به اين خاطر است که به طور ميانگين هر ۱۰ دقيقه يکي از استخراج کننده ها يک رقابت محاسباتي را برنده شده و جايزه مي گيرند. درحال حاضر اين جايزه ۲۵ بيت کوين است که ارزشي حدود ۲۰ هزار دلار دارد. اين جوايز انگيزه کافي براي افراد بيشتري فراهم مي کند تا به فرايند پردازش تراکنش هاي بيت کوين بپيوندند و به اين واحد پولي کمک کنند تا غير متمرکز بماند. ( http://www.dw.de)
اين جايزه با يک نرخ مشخص کاهش مي يابد به اين صورت که هر چهار سال جايزه نصف مي شود. از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۲م (1388- 1391) اين جايزه ۵۰ بيت کوين بود، اکنون اين جايزه ۲۵ بيت کوين است و از پايان سال ۲۰۱۶م (1395) به 5/12 بيت کوين کاهش مي يابد و اين کاهش همينطور ادامه مي يابد. با يک محاسبه ساده رياضي مشخص مي شود که هرگز مجموع کل بيت کوين هاي شبکه به بيش از ۲۱ ميليون بيت کوين نمي رسد. الان در حدود ۱۲ ميليون بيت کوين در گردش وجود دارد بنابر اين مجموع کل بيت کوين ها هرگز به بيش از ۲ برابر مقدار کنوني نخواهد رسيد.( http://fa.wikipedia.org/wiki)
** چالش ها، تهديدها و فرصت هاي پول مجازي
چالش هاي فني: مشکلات فني زيادي سر راه بيت کوين قرار دارد که با گسترش کاربران و افزايش اطلاعات در گردش گسترده تر مي شود. يکي از مشکلات بيت کوين، پيچيدگي هاي فني اين پروژه است که راه را براي وقوع بحران هاي غيرقابل پيش بيني باز مي کند. پيشينه بيت کوين نشان مي دهد که اين طرح د2 بار در سال 2010 و 2013 دچار مشکل فني و باعث کاهش فوري و شديد ارزش بيت کوين شد.
چالش هاي قانوني: طبق نظر بسياري از کارشناسان حوزه فناوري اطلاعات رواج استفاده از بيت کوين مي تواند کشف جرايمي مانند دزدي هويت را بسيار سخت تر مي نمايد، چون تراکنش ها توسط سرور منتشر کننده قابل رديابي نيستند، اما در عين حال جرايمي ديگر مثل فرار از مقررات حاکم بر جريان بين المللي سرمايه ساده تر خواهد بود.
کميته «امنيت داخلي و امور حاکميتي » سناي امريکا در مطالعه اي در فوريه 2014(بهمن1392)، به بررسي وضعيت معامله هاي بيت کوين و قوانين مربوط به آن در بيش از 40 کشور پرداخته است. از بين کشورهاي مورد بررسي، تنها چند کشور از جمله چين و برزيل مقررات مشخصي در مورد استفاده از بيت کوين دارند و ساير کشورها يا معاملات بيت کوين را غيرقانوني اعلام و يا مسکوت گذاشته اند.
چالش هاي امنيتي: همانگونه که ذکر شد پول هاي مجازي ماهيت فيزيکي نداشته و روي رايانه شخصي ذخيره مي شوند؛ لذا اين امکان وجود دارد که با دزديده شدن کامپيوتر يا هارد ديسک، بيت کوين ها از دست برود و يا توسط هکرها دزديده شود و از اين جهت امنيت پاييني دارد.
تهديدهاي اقتصادي: بيت کوين برخلاف ساير وجوه رايج توسط يک نهاد مشخص ايجاد و نظارت نمي شود به عبارت ديگر؛ بدون وجود مقام پولي عمل مي کند و بسط آن توسط الگوريتم هاي هوشمندانه کنترل مي شود.
فقدان تمرکز بيت کوين و وابستگي آن به شبکه غيرمتمرکز امکان نظارت و کنترل روي آنرا بسيار دشوار مي کند و قابليت اطمينان اين پول را براي کساني که مي خواهند از آن استفاده کنند به شدت کاهش مي دهد و از اين نظر بيت کوين و ساير پول هاي مجازي به عنوان يک شيوه پرداخت به طور عمده به منظور تبادلات مالي و معاملات غيرقانوني و مجرمانه نظير مواد مخدر و قاچاق و فرار از پرداخت ماليات و پولشويي مورد استفاده قرار مي گيرد.
از سوي ديگر؛ ويژگي هاي ذکر شده پول مجازي و به ويژه قابليت فقدان امکان نظارت، کنترل و رهگيري از يک جنبه ديگر مي تواند تسلط کشورهاي حاکم بر نظام هاي پرداخت بين المللي را که بعضا سو استفاده از قدرت مسلط را به دنبال دارد، تضعيف نمايد.( http://www.irna.ir)
** پول مجازي و تجارب جهاني
هنگامي که در سال 2009 م بيت کوين يا اولين ارز ديجيتالي رمزپايه به صورت عملياتي آغاز به کار کرد. رشد سريع استفاده از بيت کوين موجب شد طي کمتر از 2 سال، سياست گذاري بيت کوين در مرکز توجه سياست گذاران کشورهاي مختلف قرار بگيرد.در اين قالب سه کشور آمريکا، چين و آلمان به دليل گسترش روزافزون اين پديده تازه، توجه ويژه اي به آن داشتند که به نظر مي رسد بررسي رويکرد قانونگذاران و دولتمردان اين سه کشور به آن مي تواند ما را در نوع و چگونگي تصميم گيري نسبت به پول مجازي ياري رساند.
1- سياست هاي آمريکا
به دليل اهميت ابزارهاي مالي تازه مانند بيت کوين، کنگره و سناي آمريکا در جلسه هاي گفت و شنود(استماع)، در جريان چيستي بيت کوين قرار گرفتند. در اين جلسه ها، بيت کوين به مانند ماهيت فضاي مجازي(اينترنت) مورد تفسير قرار گرفت و همان طور که اينترنت فرصت ها و تهديداتي داشت که بعدها مشخص شد فرصت هاي آن بر تهديدهايش مي چربد، فرصت هاي بيت کوين براي آمريکا از تهديدهاي آن بيشتر است.
در مجموع همه مراجع دولتي آمريکا در اين جلسات نگراني خود را از استفاده هاي غيرقانوني از ارزهاي ديجيتالي اعلام کردند، اما همچنين بر اين نکته تاکيد کردند که ارزهاي ديجيتالي استفاده هاي مشروعي دارد که بايد با مقررات گذاري مناسب آنها را تقويت کرد؛ چراکه در آمريکا باتوجه به قوانين موجود نياز به تصويب قانون جديد نيست، اما مقررات گذاري حوزه ضروري است.
در اين مسير، شبکه جرايم مالي وزارت خزانه داري آمريکا و وزارت دادگستري اين کشور، بيانيه هايي رسمي در ارتباط با مقررات گذاري ارزهاي مجازي همچون بيت کوين منتشر کردند. شبکه جرايم مالي آمريکا به عنوان اولين اولويت، ابتدا در سال 2011 به مقررات گذاري کار مبادله بيت کوين اقدام کرد.
شبکه جرايم مالي آمريکا در قانون 18 مارس 2013 (فروردين1392) خود، ارز يا ارز واقعي را اين گونه تعريف کرد: «سکه و اسکناس منتشر شده توسط ايالات متحده آمريکا با کشورهاي ديگر که به عنوان پول رايج تعيين شده و در کشور صادرکننده اش به طور معمول به عنوان واسط مبادلات در جريان است و پذيرفته مي شود.»
در مقابل ارز مجازي «يک واسط مبادلات است که در برخي محيط ها به عنوان ارز عمل مي کند، اما همه مشخصات ارز واقعي را ندارد و در هيچ حکمي در جايگاه پول قانوني قرار نخواهد گرفت.» بنابراين با اشاره به اين تعريف مشخص مي شود که در سياست گذاري آمريکا، بيت کوين و ابزارهاي مالي مشابه به مانند ارز واقعي تعريف نمي شوند، بلکه عنوان تازه «پول مجازي» براي اطلاق به آن در نظر گرفته شده است. البته نوعي از پول مجازي که اين مرکز به مقررات گذاري آن پرداخت، پول هايي هستند که قابل مبادله با پول هاي واقعي باشند يا به عنوان جايگزين اين پول ها عمل مي کنند.
در سلسله مقررات گذاري هاي بعدي، شبکه جرايم مالي و ديگر نهادها مانند «ديوان محاسبات آمريکا » جوانب مختلف بيت کوين از نظر ماليات بر درآمد، قوانين ناظر بر توليدکنندگان و مبادله کنندگان بيت کوين با ديگر ارزها به طور کامل روشن کردند. «مرکز درآمدهاي داخلي آمريکا » بيت کوين را يک مايملک و دارايي و قوانين و مقررات مربوط به دارايي را در مورد آن جاري مي داند. در نتيجه، در آمريکا استفاده از بيت کوين براي مقاصد قانوني مانند خريد و فروش و مبادله آن با دلار آمريکا براي کاربران آزاد است، اما بر توليدکنندگان، مبادله کنندگان و کسب وکارهاي مرتبط با بيت کوين قوانين بسيار دقيقي اعمال مي شود. http://www.iranneeds.com
به نظر مي رسد پيش بيني جاري صاحب نظران آمريکايي اين است که دلار آمريکا از قدرت کافي براي مبارزه با جايگزين شدن به وسيله ارزهاي ديجيتالي برخوردار است و اگر قرار بر جايگزين شدن دلار آمريکا با يک ارز جديد باشد، اين جايگزيني يک فرايند بلندمدت خواهد بود.
2- سياست هاي چين
مطالعه سياست گذاري چين در مورد پديده بيت کوين نشان مي دهد اين کشور از سال 2007م (1386) با انتشار هشدار پيرامون استفاده غيرقانوني از ارزهاي مجازي و از سال 2009 با مقررات گذاري و محدودسازي استفاده از ارزهاي مجازي در فضاهاي مجازي پيش از ديگر کشورهاي جهان به مقررات گذاري ارزهاي مجازي اقدام کرده بود. البته اين پيشتازي چيني ها به قيمت ناپختگي مقررات اين کشور در مواجهه با ظهور ابزارهاي مالي جديد که بيت کوين هم يکي از آنهاست، تمام شد. بنابراين در اين بخش، نخست سياست گذاري چين درمورد ارزهاي مجازي ذکر مي شود و سپس با ذکر شواهد، ضعف قانون گذار چيني براي درس گرفتن از آن در تعريف درست بيت کوين، نشان داده مي شود.(Report, 2014: 7)
در سال 2007 چين به رواج ارزهاي توليد شده در فضاي بازي هاي رايانه اي اينترنتي در دنياي واقعي با انتشار نامه هشدار واکنش نشان داد، در اين هنگام سياست گذاري گونه هاي جديد پول الکترونيکي در اين کشور آغاز شده بود. به طور کلي تا پيش از اختراع بيت کوين، چهار نوع ارز مجازي در جهان منتشر شده بودند. ارزهاي نوع اول تنها براي خريد کالاها و خدمات مجازي کاربرد دارند. در اين گونه از نظام پول مجازي، پول مجازي در چارچوب عملکرد مجازي اعضاي جامعه مجازي به آنها داده مي شود و پول هاي مجازي براي مصرف کالاها و خدمات مجازي که توسط همان جامعه مجازي عرضه شده استفاده خواهند شد. اين کالاهاي مجازي مي توانند مواردي با ارزش همچون کتاب الکترونيکي تا ساير اقلام مجازي تفريحي را دربر بگيرند.
پول هاي مجازي نوع دوم بسط يافته نظام هاي نوع اول هستند که به کاربر اجازه مي دهند کالاهاي دنياي واقعي را نيز خريداري کنند. در اين نوع از پول مجازي، ايجاد واسطي براي خريد کالاها و خدمات دنياي واقعي ضرورت مي يابد و اين نوع پول نشانگر مشارکت پول مجازي در دنياي واقعي نيز است.
به دليل اينکه پول نوع سوم از طريق پول هاي دنياي واقعي قابل خريداري است، اين نوع پول مجازي بسط يافته پول مجازي نوع دوم است. پول مجازي نوع چهارم نه تنها با پول دنياي واقعي قابل خريداري است، بلکه قابل تبديل به پول دنياي واقعي نيز مي شود. مديريت توليد و تبادل ارزهاي مجازي با اداره کنندگان فضاهاي مجازي است.
به بيان ديگر، در سال 2007، گسترش ارزهاي مجازي در کشور چين از لحاظ حجم در گردش و نحوه ايجادشان، احتمال خطر تضعيف جايگاه يوان (واحد پول کشور چين) و نابساماني اقتصادي در اين کشور را مطرح کرد؛ بنابراين در سال 2007 مراجع ذي ربط هشدارهايي در مورد استفاده غيرمتعارف از پول مجازي منتشر کردند. پيرو اين هشدارها، وزارت فرهنگ و وزارت تجارت چين در سال 2009 به طور مشترک با انتشار بيانه اي به مقررات گذاري اين حوزه پرداختند. در اين قانون گذاري ، چيني ها پول مجازي را به لحاظ حقوقي به اين صورت تعريف کردند: «پول مجازي يکي از انواع ابزارهاي مبادله اي مجازي است که توسط سازمان هاي گرداننده بازي هاي رايانه اي اينترنتي منتشر مي شود، مستقيم يا غيرمستقيم توسط کاربر بازي به ازاي يک نرخ مشخص با پول هاي قانوني معاوضه و خارج از برنامه هاي بازي ذخيره مي شود، در رايانه هاي خادم يا سرورهايي که توسط شرکت گرداننده بازي تهيه شده اند و در فرمت ثبت الکترونيکي ذخيره شده و با واحدهاي عددي خاصي بازنمايي مي شوند. پول مجازي به ازاي ميزان و زماني معين براي مبادله با خدمات بازي که توسط سازمان منتشرکننده اش عرضه شده، استفاده مي شود. پول مجازي به اشکال مختلفي بازنمايي مي شود. به طور نمونه، کارت هاي بازي پيش پرداخت و مقادير پيش پرداخت؛ اما دارايي هايي که از بازي کردن بازي هاي «برخط » (آنلاين) به دست مي آيند، شامل اين تعريف نمي شود. .(Report, 2014: 8)
تاکيد مقررات منتشر شده از طرف مراجع سياست گذار چيني بر نقش منتشرکننده و اداره کننده مرکزي در پول هاي مجازي موجب شد که در مواجهه با پديده بيت کوين هشدار هاي سال 2009 کفايت نکند، زيرا بيت کوين يک منتشرکننده و اداره کننده يکتا ندارد؛ به اين ترتيب خلا قانوني به وجود آمده موجب شد تا نظام حقوقي چين دچار نوعي سردرگمي در مواجهه با بيت کوين شود.
به واسطه اين خلا قانوني، در آغاز، چين رويکرد بسيار مثبتي به بيت کوين داشت، به نحوي که کارآفرينان برخط اين کشور و بسياري از خرده فروشان اينترنتي کالاها و خدمات خود را به ازاي بيت کوين مبادله مي کردند. شهروندان مي توانستند به راحتي از طريق مراکز مبادله پول خود را به بيت کوين تبديل کنند، اما در پنجم دسامبر 2013 (آذر1392) براي حفظ حقوق و منافع عموم، براي حفاظت از جايگاه قانوني يوان و به منظور ممانعت از مخاطرات پولشويي و حفاظت از ثبات مالي، بانک خلق چين، وزارت صنعت و فناوري اطلاعات، کميسيون تنظيم مقررات بانکداري چين، کميسيون تنظيم مقررات سهام چين و کميسيون تنظيم مقررات بيمه چين به صورت مشترک اخطاريه ممانعت از مخاطرات بيت کوين را منتشر کردند. در اين اخطاريه کسب و کارها و مردم عادي از استفاده از بيت کوين به مثابه پول و ارز منع شدند، اما خريد و فروش بيت کوين به عنوان کالاي مجازي پرمخاطره براي مردم عادي مجاز باقي ماندند. در مفاد پيوست فرهنگي اين بيانيه، آگاهي بخشي به مردم از چيستي پول مجازي و دلايل صدور اين حکم به بانک ها و مراجع قانون گذاري تکليف شد.( https://vip.btcchina.com)
3- سياست هاي آلمان
آلمان از جمله کشورهايي است که موضع گيري و سياست گذاري هايش درمورد بيت کوين تاثير جدي بر سياست هاي اتحاديه اروپا و ديگر کشورهاي اروپايي گذاشته است. در دسامبر 2011 (آذر1390)، مرجع قانون گذار آلماني، در گزارشي به اعلام موضع در مورد بيت کوين پرداخت. در اين اعلام موضع با استناد به «قانون نظارت بر خدمات پرداخت آلمان »، بيت کوين با استناد به ويژگي هايش به مانند پول الکترونيکي مورد بررسي قرار گرفت.اما با بررسي آن «بافين » به همان نتيجه اي رسيد که بانک مرکزي اتحاديه اروپا در سال 2012 به آن رسيده بود؛ يعني بيت کوين يک پول الکترونيکي نيست. سپس بافين بيت کوين را «واحد ارزش » تعريف کرد. عبارت «واحد محاسبه » يک عبارت تخصصي است که در قوانين مالي، داراي جايگاه مهمي است، اما واحد ارزش هيچ گونه معناي حقوقي ندارد.
گرچه تعريف نخستين بيت کوين از سوي بافين، آلمان را در زمره اولين کشورهايي قرار مي داد که به مقررات گذاري بيت کوين پرداخته بود، اما يکي از نمايندگان قوه مقننه آلمان، مقررات گذاري نخستين را کافي ندانست و با استفسار از قوه مجريه اين کشور خواستار تعيين تکليف بيت کوين از سوي وزارت دارايي آلمان شد. نماينده پارلمان آلمان در اين استفساريه براي وزارت دارايي 2 پرسش مطرح کرد؛ پرسش نخست، در مورد ماليات پذيري و چگونگي محاسبه ميزان مالياتي که بر بيت کوين تعلق مي گيرد و پرسش دوم در مورد تعريف بيت کوين و ماليات پذيري مبادلات آن بود. معاونت پارلماني وزارت دارايي آلمان در پاسخ به سوال نخست، تراکنش بيت کوين را ماليات پذير دانست و نحوه محاسبه ماليات بيت کوين ها را ساليانه اعلام کرد.
معاونت پارلماني وزارت دارايي آلمان، در پاسخ به پرسش دوم اعلام کرد: «بيت کوين نه پول الکترونيکي است و نه واحد پرداخت قانوني و در نتيجه به عنوان ارز يا انواع ارز رده بندي نمي شوند. بيت کوين در چارچوب ماده يکم بند 11 شماره هفت قانون اعتبار، تنها تحت مفهوم واحد پرداخت و واحد ارزش قلمداد مي شوند و به اين عنوان با ارز قابل مقايسه اند، اما غير ارز هستند؛ زيرا از لحاظ قانوني وسيله پرداخت محسوب نمي شوند؛ مانند ساير پول هاي خصوصي يا مکمل ارزها که به علت خصوصي بودن توافق هاي پرداخت مي توانند در حلقه هاي معاملاتي چندجانبه مورد استفاده قرار بگيرند، پديده هايي مانند بيت کوين پديده اي با نقش و کارکرد وسيله پرداخت در معاملات چرخه اي هستند.( http://www.bafin.de)
** بيت کوين در ايران
فناوري بيت کوين در جهان اگرچه در حدود 5 سال پيش در شبکه اينترنت به وجود آمد؛ اما در سال گذشته ميلادي رشد قيمت بيت کوين بسيار شگفت انگيز بود. طي سال 2013 قيمت واحد بيت کوين6 هزار درصد افزايش يافت و به همين دليل، کارآفرين ها، سرمايه گذاران ديگر فعالان حوزه هاي پول به سمت بازار اين پول ديجيتال توجه گسترده اي نشان دادند.
در ايران مشخص نيست که از چه سالي و چگونه توجه به بيت کوين جلب شد اما در ميان تارنما هايي که تاکنون براي توليد و خريد و فروش آن ايجاد شده، به نطر مي رسد که نخستين تارنما «ايران بيت کش» نخستين مرکز خريد و فروش بيت کوين در ايران است که در سال 1390(2011) طراحي شده است. اين تارنما که با عنوان «Iranbitcash.com» فعاليت مي کند در معرفي بيت کوين آن را پول آينده مي نامد و بخش هاي مختلف تارنما، چگونگي توليد و خريد و فروش آن را نشان مي دهد.
(http://exchanging.ir)
تارنماهاي ديگر نيز به منظور آموزش و بکارگيري بيت کوين ايجاد شده اند:
• http://www.Exchanging.ir
• http://www.Ircharge.org
• http://www.Poolfa.net
• http://www.Coinava.com
** رويکرد اقتصادي به بيت کوين
امروز،گسترش فناوري اطلاعات و ارتباطات، مرزهاي زمان و مکان را درنورديده و افراد همواره و در هر مکاني در دسترس قرار داشته و دانش مورد نياز انجام کارها از طريق آزمودگي کار با ابزارها به راحتي در اختيار گرفته، و نيازشان را رفع مي کنند.همچنين با ظهور شبکه هاي اجتماعي، شبکه هاي نقطه به نقطه (P2P)، گسترش ارتباطات بي سيم و پهناي باند وسيع، مفهوم «وب2 »، پردازش شبکه اي، ارايه خدمات نرم افزاري به جاي فروش آن و مجازي سازي، دگرگوني هاي زيادي را در سازوکارهاي بازار بانکي و مالي به جاي گذاشته است.
در اقتصاد دانش محور عصر ارتباطات و فضاي مجازي، مفهوم محدوديت پذير عصر صنعتي، از زمان و مکان تغيير کرده و دانش نقشي محوري را برعهده دارد. زمان رخ دادها در بازار و خارج آن تغيير کرده است و ديگر استانداردهاي دوران صنعتي کارآمد نيست. زمان تغييرات بسيار کوتاه است و انتظار ثبات دور از دسترس، گذر کوتاه زمان، تغييرات گسترده اي را به دنبال دارد. کسب و کار ديگر شامل مفاهيمي چون توقف شبانه و تعطيلات نيست و بايد تداوم ان را در تمام ساعت ها انتظار داشت.
امروز مکان معنا و محدوديت گذشته خود را از دست داده است. علاوه بر آنکه با وجود فناوري هاي نوين، بعد مکان ديگر محدوديت قبلي را ندارد، بايد دانست که مکان هاي آفريننش ارزش افزوده و ثروت نيز تغيير کرده اند. ديگر بعد مکان محدود کننده الزامي منابع در دسترس نيست و فناوري و دانش به راحتي بين مکان هاي زيادي در حال جا به جا شدن هستند.
مفهوم سرمايه با دانش محور شدن سرمايه ها و لمس ناپذير شدن آنها، در حال تغيير است. بازار و ساختار اطلاعاتي آن، يعني نظام قيمت ها، به سمت ويژه سازي و دور شدن از فضاي استانداردسازي و يکسان سازي حرکت کرده است. فناوري، امکان مديريت پول را فراهم آورده و «فرا پول » به شدت در حال گسترش است و بشر رويکردي دوباره به داد و ستد پاياپاي را تجربه مي کند.( http://www.alzahra.ac.ir)
در چنين جهاني موضوع انتقال ثروت و پول، حفظ امنيت و سرعت آن از موضوع هاي پايه اي به شمار مي آيد. بيت کوين يا پول مجازي از جمله فرا پول ها در عصر تازه محسوب مي شود که در حال ايجاد تحول در نظام اقتصاد بين المللي است. اما پرسش اينجاست که بيت کوين چه تاثيري مي تواند بر اقتصاد بين المللي داشته باشد و ديدگاه اقتصاددانان در اين زمينه چيست؟
اقتصاددانان در مورد بقا و دوام بيت کوين چندان خوشبين نيستند و رشد سريع آن را نيز به حساب هيجان غيرعقلايي کاربران تازه اي گذاشته اند که به سراغ بيت کوين آمده اند. در اين زمينه، »بري آيچنگرين» اقتصاددان در دانشگاه برکلي، در مقاله اش در واشنگتن پست مي نويسد: «وقتي بتوانيم يک واحد پولي الکترونيک خصوصي داشته باشيم، معني اش اين است که مي توانيم واحدهاي پولي متعددي از اين نوع را داشته باشيم و به اين ترتيب هيچ تضميني وجود ندارد که ديگران همان واحد پولي را که شما استفاده مي کنيد، بپذيرند».
«تايلور کوئن» از دانشگاه جورج ميسون نيز رشد سريع بيت کوين را به عنوان «نشانه اي از وابستگي بيت کوين به انتظارها و به اين ترتيب نشانه اي از طبيعت حبابي آن» مي داند. اما بيت کوين براي مدافعانش کم از يک پديده انقلابي نيست: بيت کوين همان تاثيري را بر اقتصاد جهاني دارد که اشتراک فايل به روش همتا- به- همتا بر دنياي موسيقي و فيلم و ويکي ليکس در مورد اطلاعات محرمانه حکومت ها داشت.
در هر صورت حاميان بيت کوين معتقدند ساختار غيرمتمرکز اين واحد پولي باعث مي شود تعقيب آن براي دولت ها و مراجع قانوني به طور تقريبي غيرممکن باشد.
** نظرهاي ديگر صاحب نظران اقتصادي در باره پول مجازي
«پل کروگمن» اقتصاددان برجسته نوکينزي و برنده جايزه نوبل اقتصاد، در اظهار نظري درباره بيت کوين در سال 2011 مي گويد: هر چند بيت کوين نوسان هاي شديدي را پشت سر گذاشته اما به طور کلي به شدت افزايش ارزش داشته است. پس خريد آن حداقل تاکنون سرمايه گذاري خوبي به حساب مي آيد. اما آيا اين موضوع حاکي از موفقيت آزمايش اين طرح است؟ البته چيزي که ما از يک نظام پولي مي خواهيم اين نيست که افرادي که آن را ذخيره مي کنند، ثروتمند سازد. ما از نظام پولي انتظار داريم که مبادله ها را سهولت بخشيده و کل اقتصاد را ثروتمند کند و اين به هيچ وجه چيزي نيست که در بيت کوين در حال اتفاق است.
به سادگي مي توان به اين موضوع پي برد که اين قابليت بيت کوين که مالکيت پول را پنهان نگاه مي دارد، مي تواند به شدت روال دريافت ماليات و تامين مالي دولت ها را دچار مشکل ساخته و براي تامين منافع عده اي سرمايه دار که تمايلي به پرداخت ماليات ندارند، ارکان ثبات، امنيت و پيشرفت را با چالش مواجه سازد.
از طرف ديگر برخلاف ادعايي که بسيار روي آن تبليغ مي شود، بيت کوين نمي تواند مشکل ايجاد نقدينگي بدون پشتوانه را حل کند. بسياري از کساني که آشنايي بيشتري با اقتصاد دارند مي دانند که خلق اعتباري که به واسطه وام هاي بانک ها در جامعه ايجاد مي شود، قدرتي چندين برابر پايه پولي اوليه ايجاد شده توسط دولت دارد و دولت ها مي توانند با کنترل نظام هاي بانکي به وسيله اهرم هاي خاصي که در اختيار دارند، ميزان افزايش يا کاهش نقدينگي اقتصاد را بدون هيچ تغييري در پايه پولي اعمال کنند. ( http://www.egiran.ir/index.php)
به زبان ساده 21 ميليون بيت کوين در حال گردش به هيچ وجه به معناي ثبات حجم پول نيست و کنترل دولت ها بر بانک ها ميزان پول در جامعه را مشخص مي کند. چه اين پول بيت کوين باشد، چه دلار و يا چه ميزان آن ثابت باشد، چه متغير.
در ايران نيز از زمان پيدايي تارنماهاي مرتبط با موضوع بيت کوين و ترويج خريد و فروش آن از سوي اين تارنماها، موضوع تاثيرگذاري آن بر اقتصاد ايران و لزوم پيگيري يک سياست مشخص اقتصادي احساس شد. از اين رو نهادهاي بسياري از مجلس شوراي اسلامي گرفته تا وزارت هاي مختلف مسوول بررسي ابعاد و پيامدهاي آن شدند که حوزه اقتصادي از جمله مهمترين حوزه ها محسوب مي گردد.
در اين زمينه، «سعيد مهديون» معاون تنظيم مقررات مرکز ملي فضاي مجازي اظهار مي دارد: مقررات پول فيزيکي بر بيت کوين رايج نيست؛ به راحتي در فضاي مجازي دست به دست مي شود و تمام نظام هاي مالي دنيا را دور مي زند و به اين ترتيب به يک دغدغه براي اقتصاد دنيا تبديل شده است. وي گفت: اين سرمايه مجازي هر روز افزايش مي يابد و بخواهيم يا نخواهيم دنيا به سمت آن حرکت خواهد کرد. بنابراين بايد با تدوين مقررات لازم، از آثار منفي اين پديده در جامعه بکاهيم و از مزاياي آن بهره ببريم.
معاون تنظيم مقررات مرکز ملي فضاي مجازي تصريح کرد: در اين رابطه دستگاه هاي متعدي از جمله وزارت اقتصاد و بانک مرکزي درگير هستند که بايد نقش و مسووليت آنها مورد بررسي قرار گيرد. (http://www.alef.ir)
تجارب بسياري از کشورها در زمينه نوع و چگونگي برخورد با اين پديده نوظهور نشان مي دهد که بسياري از کشورهاي قدرتمند جهان در حوزه پولي و اقتصاد مالي، پول مجازي را به عنوان يک ارز در گردش با پشتوانه نپديرفته اند و تجارب آنها در اين زمينه بيانگر آن است که کشورهايي نظير، آمريکا، چين و آلمان بعنوان سه اقتصاد برتر دنيا اين پديده تازه را بعنوان يک کالاي تازه پذيرفته اند و اجازه داده اند با تشکيل يک بازار پرقدرت در حاشيه (بورس) به فعاليت خود ادامه دهد. البته قوانين اين کشورها درباره ورود پول مجازي به حوزه حاکميتي خود يعني «پول با پشتوانه» به طور کامل روشن است، چرا که با ورود اين ارز بدون پشتوانه بعنوان يک ارز تبادلي به حوزه پول با پشتوانه انتظار واکنش شديد از نهادهاي مالي و امنيتي اين کشورها مي رود.
** رويکرد حقوقي به بيت کوين
با افزايش قيمت يک واحد پول مجازي يا «بيت کوين» در آبان 1392 به 600 دلار، آمريکا نخستين کشوري بود که به اين پديده نوظهور واکنش نشان داد. سناي آمريکا در اين تاريخ، چالش ها و فرصت هاي پول مجازي را مورد بررسي قرار داد. همچنين سناي آمريکا 2 رژيم حقوقي را براي کنترل و نظارت بر فعاليت هاي بيت کوين مورد تاکيد قرار داد:
نخستين رژيم حقوقي که در آمريکا براي نظارت و کنترل بيت کوين وضع شد، «قانون انتقال پول الکترونيکي » است. در تعريف سنتي، انتقال پول يک وضعيت است، وضعيتي که شخص «الف» وجه را از فرد «ب» دريافت مي کند و آن وجه را يا در زماني ديگر و يا در مکاني ديگر، به فرد ج منتقل مي کند. در اين بخش انتقال پول در سطح تمام کشور آمريکا از طريق «شبکه اجرا جرايم مالي » يا (فين سن)، وزارت خزانه داري اجرا مي گردد که وظيفه آن نظارت بر اجراي قوانين فدرال در زمينه کسب و کارهاي مربوط به خدمات مالي در آمريکا است.
فين سن در اسفند 1392 (مارس 2013) بيانيه اي را در مورد فعاليت بيت کوين منتشر کرد که در آن بيان شده بود اين شبکه تفاوتي ميان «انتقال واحد پول دولتي» و يا انتقال بيت کوين، که در بيانيه «پول مجازي غير متمرکز قابل تبديل» آورده شده، قايل نيست.
بدين ترتيب، کسب و کارهايي که به نحوي با انتقال، فروش و يا تبديل بيت کوين سر و کار داشتند، حالا به عنوان کسب و کارهاي خدماتي پولي و يا به طور دقيق تر کسب و کارهاي«انتقال پول» شناخته مي شوند. اين نوع کسب و کارها بايد در سامانه «فين سن» به ثبت برسند و نيز با قوانين و الزامات و گزارش دادن آن ها را رعايت کنند. از ديد دولت آمريکا، کليه کسب و کارهايي که در اين زمينه فعاليت مي کردند و هنوز به ثبت نرسيده اند و قصد ثبت نيز ندارند، شرکت هاي خاطي محسوب مي شوند. (http://www.coindesk.com)
همچنين از نظر قواعد حقوقي آمريکا، شرکت هايي که بيت کوين در آن خريد و فروش مي شود و يا اين پول مجازي ارايه مي شود، ملزم به رعايت «قانون رازداري بانکي » هستند. مطبق اين قانون، انتقال دهنده هاي پول بايد «قوانين ضد پول شويي آمريکا » و نيز «قوانين شناخت مشتري » را به اجرا بگذارند. به اين ترتيب اين نوع شرکت ها بايد پيش از شروع هر گونه نقل و انتقال وجهي، اطلاعات شناسايي شخصي را از مشتريان خود دريافت کنند. ( http://rc.majlis.ir/fa/law)
اگرچه در جمهوري اسلامي ايران تاکنون به دليل فقدان شناخت از اين پديده نوظهور يعني «پول مجازي» مقرراتي هنوز وضع نشده است، اما مقررات مربوط به پول الکترونيکي در ماده 10، قانون برنامه چهارم توسعه (1383)، آيين نامه گسترش بهره برداري از خدمات پول الکترونيکي(1384) و آيين نامه نظام بانکداري الکترونيکي (1386) ديده شده است. در چارچوب اين قواعد و مقررات حقوقي و سند بالادستي آن يعني قانون تجارت ايران(1392) مي توان قواعد حقوقي مربوط به بيت کوين را در 3 گام مورد بررسي قرار داد:
نخستين گام تعيين مراجع ذي صلاح؛ تعريف پول ديجيتالي بايستي باتوجه به فرصت ها و تهديدهاي پيش روي کشور صورت گرفته و نهادهاي قانونگذار آن مشخص گردد. از اين منظر، جنبه هاي پولي پول مجازي و مسايلي که به واسطه کارکرد پولي، اين نوع پول حادث مي شوند، پرداختن به پول مجازي را در حيطه صلاحيت بانک مرکزي، شوراي پول و اعتبار، شوراي عالي مبارزه با پولشويي، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز و پليس فتا قرار مي دهد.
در دومين گام، جذابيت هاي تجاري و فقدان پشتيبان قانوني در مورد پول بودن پول مجازي جنبه کالا بودن پول مجازي را پررنگ مي سازد و از اين نظر بيت کوين را در حيطه صلاحيت سازمان امور مالياتي و شوراي عالي مالياتي قرار مي دهد.
در سومين گام، جهاني بودن و قابليت تسهيل مبادلات بين المللي و کمک به صاحبان صنايع و فعالان اقتصادي کشور در حضور جهاني، کارکردي است که بيت کوين دارد، براين پايه، پول مجازي در حيطه صلاحيت ورود وزارت صنعت، معدن و تجارت قرار مي گيرد. همچنين توجه به حوزه هاي سخت افزاري و نرم افزاري لازم براي کنترل و نظارت بر حوزه بيت کوين نيازمند ورود وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات به صحنه است.
در اين چارچوب به نظر مي رسد که اين حوزه ها بايستي در گام هاي مشخص قواعد و مقررات آمره خود را براي فعاليت پول مجازي يا بيت کوين در نظر گيرند.
** جمع بندي و ارايه پيشنهاد
با اينکه زمان زيادي از معرفي «بيت کوين» (BitCoin) به عنوان واحد پولي «برخط» نمي گذرد، بحث هاي زيادي حول آن شکل گرفته و نظرها در اين رابطه بسيار متفاوت بوده است. تعابيري متناقض، از «پول آينده» تا «پول مجازي» و «پول ديجيتال» براي آن به کار رفته است.
ايده نخستين ايجاد اين واحد پولي اولين بار در سال ۲۰۰۹ در يک مقاله شرح داده شد، نويسنده مقاله يک برنامه نويس ژاپني به نام «ساتوشي ناکاموتو» است که گويا هيچ کس تا به حال موفق به ملاقات يا تماس با او نشده است. تقريبا با اطمينان مي توان گفت که اين نام يک نام مستعار است و خيلي ها معتقدند که «ناکاموتو» فقط يک نفر نيست.
بيت کوين، نخستين نمونه تلاش براي ايجاد يک واحد پولي ديجيتال نيست، پيش از اين نيز، تلاش هاي ديگري در اين زمينه صورت گرفته است که از آن جمله مي توان واحد پولي منسوخ شده «پول نقد الکترونيکي » و طي سال هاي اخير هم، «پول اعتباري فيسبوک » که کاربران فيس بوک از آن براي خريدن کالاو خدمات در محيط فيس بوک استفاده مي کنند، نام برد.
چيزي که بيت کوين را از همه اينها متمايز مي کند ساختار «همتا- به- همتاي» آن است، اصطلاحي که به نوعي شبکه رايانه اي که در آن هر رايانه به عنوان يک «سرور » عمل مي کند، گفته مي شود. به اين ترتيب هيچ موسسه يا متولي مرکزي اين پول نخواهد بود. بيت کوين را مي توان از طريق صرافي هاي آنلاين با انتقال پول از حساب بانکي خريداري کرد و همچنين تارنماهايي نيز هستند که براي شروع، مقدار کمي از اين پول را به رايگان در اختيار کاربران خود قرار مي دهند.
در اکتبر 2012 (آبان 1391) بانک مرکزي اتحاديه اروپا، اقدام به انتشار نتايج مطالعات گسترده و جالب توجهي در خصوص پول مجازي نمود. بنا بر گزارش مزبور، تعريف «پول مجازي» عبارت است از: «پول مجازي» نوعي پول ديجيتال و غير قانونمند است که بوسيله توسعه دهندگان آن صادر و کنترل مي شود و توسط اعضا و کاربران يک جامعه مجازي مورد پذيرش و استفاده قرار مي گيرد. اما در اين ميان رويکردهاي مختلفي به اين پديده نوظهور فضاي مجازي شده و در کشورهاي مختلف برآيندهاي متفاوتي جهت روبه رو شدن با آن به وجود آمده است.
کشورهايي همچون آمريکا، آلمان و چين مقررات و قوانيني براي بيت کوين وضع کرده اند و يا از قوانين موجود براي نظارت و کنترل بر آن بهره برده اند که طيف مختلفي از قوانين مرتبط با تجارت الکترونيکي تا اقتصاد بورس را شامل مي شود اما هنوز اين پديده بعنوان يک پديده نوظهور باقي مانده و نه بعنوان يک واحد پول بلکه بعنوان کالا به آن نگريسته مي شود.
در ايران نيز از سال 1391، موضوع پول مجازي و چگونگي کارکرد آن ابتدا در تارنما و وبلاگ هاي تخصصي مورد توجه قرار گرفت و سپس با فارسي سازي تارنماهاي ايجاد و خريد و فروش آن ادامه يافت در حال حاضر پنج تارنماي فارسي بسيار فعال در عرصه پول مجازي فعاليت مي کنند.
براين پايه به نظر مي رسد که با گسترش پديده پول مجازي، لزوم توجه به آن و تصميم گيري در رابطه با تداوم يا حتي نوع فعاليت آن ضروري به نظر مي رسد. در اين قالب پژوهش حاضر در چارچوب يافته ها و شاخص هاي تحقيقي - تحليلي پيشنهادهاي زير را ارايه مي دهد:
- محدودسازي پول مجازي به دليل تحرک در فضاي مجازي و وجود ابزارهاي فناورانه متعدد در گوشي هاي هوشمند به سختي امکانپذير است براين پايه به نظر مي رسد لزوم هدايت اين پديده نوظهور اولويت بيشتري داشته باشد.
- تجارب جهاني در مورد بيت کوين نشان مي دهد که پول مجازي در بيشتر کشورها بعنوان نه يک پول در گردش بلکه يک کالا مورد شناسايي قرار گرفته است، در اين قالب، به نظر مي رسد که اين موضوع مي تواند بعنوان يک يک نگاه پايه اي مورد توجه قرار گيرد.
نظرات شما عزیزان:
موضوعات مرتبط: ایران ، اجتماعی ، فناوری ، ،
برچسب‌ها: